Yasin Kazık
İlk kez ders kitaplarımızın son sayfalarında gördüğümüz dikdörtgen Dünya haritalarında kutup bölgelerinin bir kenar boyunca uzanması hep dikkatimi çekmişti. Daha sonraki süreçte tabi ki projeksiyon çeşitlerini öğrendik. Gördüğümüz harita silindirik projeksiyonla çizildiği için kutuplar çok büyük gözükürdü ve kutup bölgesi daire şeklinde olduğu için bölünmesi gerekiyordu. Bu yüzden birbirinden uzak görünen uçları aslında çok yakındı.
Kuzey Kutup Dairesi Dünya haritasında gösterilen beş büyük enlemden biridir. Kuzey Kutup Dairesi’ne kıyısı olan ülkeler Amerika Birleşik Devletleri (ABD) – Alaska, Danimarka – Grönland, Finlandiya, İsveç, Kanada (Kuzey Kanada), Norveç, Rusya’dır. İzlanda da toprak sahibidir fakat bir kilometrekareyi geçmemektedir ve meskûn değildir.
Küresel ısınma, Kutup bölgesinde buzun görece olarak azalmasıyla yeni su yolları açılmasına sebep oldu. Çin ve Rusya’nın bölgede doğal kaynak arama çalışmalarına hız vermesi ABD’yi kaç tane yeni buz kırıcı üretmesi gerektiği, bu gemileri füzelerle donatıp donatmaya gerek olup olmadığı, hala belirsiz ve ölümcül olan bir alanda daha fazla ticari trafiği nasıl kontrol edeceği sorularını sormaya sevk etti. 1
2007’de Rusya, bölgedeki asırlardır süren kontrol girişiminin bir parçası olarak ulusal bayrağını Kuzey Kutbu altındaki deniz tabanına dikti.2
Buzullar ve Buzkıranlar
Kuzey kutbundaki buzullar 1970’li yıllarda erimeye başladı ve erime hızı öngörülen düzeyde olursa 2040 yılında büyük çoğunluğu erimiş olacak. Fakat şu anki durumda hala buzkıranlar bu güç dengesinde önemli yere sahip. Bu tip gemilerde ileri teknolojik araştırma cihazları, bilimsel laboratuvar kamaraları, hastane, helikopter ve derin su araçları bulunabilmekte. Kutup bölgelerinde bulunan üsler için de lojistik ve yaşamsal bir destek vasıtası olarak tasarlanmışlardır. Ancak son dönemlerde Rusya tarafından, özellikle Bering Boğazı ve ‘Kara’ Denizi arasındaki Rus Arktik kıyıları boyunca yer alan ticari rotaların açık tutulmasına büyük önem verilmektedir. Bu maksatla özellikle Rusya’nın buzkıran gemi dizayn ve inşasında rakiplerinin birkaç adım önünde olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer yandan Rusya kuzeyinden Atlantik ve Pasifik Okyanuslarına ulaşımı sağlayan kutup rotalarında herhangi bir buzkıranın rehberliğine ihtiyaç duyulmaması için buzkıran özelliğe sahip bir kısım ticari gemilerin de ortaya çıkmaya başladığı görülmektedir. Buna karşılık olarak son dönemlerde Amerikan basınında Arktik ve Antarktik bölgelerinde kullanılması zorunlu buzkıran gemilerle ilgili yeni bir tartışma başlamıştır. ABD’nin elinde bulunan ve ABD Sahil Güvenlik Komutanlığına bağlı üç adet ağır buz kırıcılardan USCGC Polar Star ve USCGC Polar Sea (WAGB-11) gemileri kırk yaşına ulaşmış olup, geriye kalan USCGC Healy (WAGB-20) gemisi ise yirmi yaşındadır. Bu gemiler ortalama yüz yirmi beş metre boyunda on beş bin ton ağırlığında olup, bir buçuk metre kalınlıktaki buzları kırabilecek kapasiteye sahiptirler. Amerikalı uzmanlar, Rusya Federasyonu envanterinde bulunan kırk adet mevcut buzkıran gemilerinin yanı sıra takribi 2021 yılı sonuna kadar hizmete girmesi planlanan üç adet yeni nükleer güç kullanan buzkıran gemileriyle nasıl başa çıkılacağı üzerine çareler aramaktadırlar. Rusların Arktika, Ural ve Sibir isimli yeni buzkıranları, bu rekabette Amerikalıları epey zorlayacak gibi gözükmektedir.3
Obama hükümeti 2015 yılında ısınan denizler konusunu gündeme alarak ve Rusya’nın niyetleri hakkındaki endişeleri dile getirerek yeni buz kırıcılar üretmeyi önermişti. Ancak konu bugünlerde daha da ilgi çekmeye başladı. Trump küresel ısınmaya inanmamasına rağmen Sahil Güvenlik Akademisinde yapılan bir göreve alma töreninde yaptığı konuşmasında buz kırıcılara hayran kaldığını söyledi ve hükümeti süresinde bu gemilerden “çok sayıda” yapacağı sözünü verdi.
Şu an hala görevdeki Healy bilim insanlarını kutup araştırmalarına götürmekle meşgul. Washington Post’un röportaj yaptığı esnada görevdeki baş sivil bilim insanı Scot Tripp, 2012 yılında görevlere çıkmaya başladığında Alaska’nın kuzey sahillerinde bile Haziran ya da temmuz aylarına kadar hep buz olduğunu söyledi. Tripp “Durum artık böyle değil” diye de ekledi.4
İklim Değişikliğinin Diğer Yüzü: Rusya
İklim değişikliği tüm dünyayı tehdit ederken durumdan yarar sağlayabilen birkaç devlet var, bunlardan biri Rusya. Kuzey kutbuna en yakın en büyük kara sahasına sahip olan Rusya, iklim mültecilerinin de sıradaki yurdu konumuna gelecek. 20 yıl önce toprağın ısınmasının baharla mayısa denk geldiği şimdiyse nisanda toprağın buzdan tamamen kurtulduğu ayrıca yağmurun daha şiddetli yağdığı aktarılıyor.
Stanford Üniversitesi Gıda Güvenliği ve Çevre Merkezi’nin müdür yardımcısı Marshall Burke, on yıl boyunca çalışmalarının büyük bir bölümünü iklim değişikliğinin küresel ekonomileri nasıl değiştireceğini inceleyerek geçirdi ve çoğunlukla fırtınalar ve sıcaklığın neden olabileceği ekonomik hasara odaklandı. Dalgalar ve solan mahsuller. Nature dergisinde birlikte yazdığı bir 2015 makalesi coğrafi sonuçları netleştirdi: Amerika Birleşik Devletleri ve Çin’in kuzey sınırlarının enleminde gezegenin etrafına bir çizgi çizin ve hemen hemen güneydeki her yer, beş kıtada, kaybolmakla karşı karşıya. Burke, üretkenliğin ortalama 55 derece ortalama sıcaklıkta zirveye ulaştığını ve ardından iklim ısındıkça azaldığını buldu.
2100 yılına kadar ABD’de kişi başına düşen milli gelirin ısınmayan bir dünyada olacağından üçte bir daha az olabileceğini tahmin ediyor; Hindistan’ınki yaklaşık yüzde 92 daha az olacak ve Çin’in gelecekteki büyümesi neredeyse yarı yarıya azalacak. Bu arada ayna görüntüsü farklı bir hikâye anlatıyor: İnanılmaz bir büyüme, yakında bu yerlerin zirveye girmesini sağlayabilir: Kanada, İskandinavya, İzlanda 5 ve yazıda incelediğimiz Rusya.
Kuzeydeki buzların erimesiyle Kuzey Deniz Yolu kavramı önem kazandı. Bu yol Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan, altında zengin hidrokarbon kaynakları olan ve Rusya’nın askeri güçlerini artırdığı bir rota. Geleneksel Çin- Avrupa yoluna göre iki hafta daha az süren bu yol, buzların erimesiyle paralel olarak daha çok yüke aracı oluyor. Aşağıdaki görselde NSR (Northern Sea Route – Kuzey Deniz Yolu) aracılı taşımacılık trafiğini görüyorsunuz.
Taşımacılık buzun çoğunlukla eridiği yaz mevsiminde buzkıransız gerçekleşebiliyor. Gemi rotalarında Barcelona, Bilbao gibi İspanya limanları da dikkat çekmekte. Sağ üstteki kutucukta yıllara göre ağustos ayı trafiği gösterilmiş.
Uluslararası Dengeler
İpek Yolu tarihte Çin’in dünyaya olan ticaretinin en önemli aracısıydı, Coğrafi Keşiflerden sonra etkisini kaybetti. Şimdi ise Polar Silk Road olarak Çin’in Rusya iş birliğiyle Avrupa’ya açılan kapısına isim oldu.
-Moskova’daki bir yabancı büyükelçi, “Sadece yirmi yıl önce insanların NSR’nin imkânsız olduğunu söylediklerini hatırlıyorum” dedi. “Ama Polar Silk Road terimini duyduğumda ve Çinlilerin ilgilendiğini anladığımda, bunun ciddi olduğunu anladım.” Rusya’nın kargo
tankerlerinin çoğunun inşa edildiği Güney Kore’den nakliye şirketleri de 2013’ten beri pilot seferleri gerçekleştiriyor. Güney Kore dışişleri bakanlığının Arktik işleri büyükelçisi Park Heung Kyeong, “Güney Kore ve diğer Asya ülkeleri, NSR’yi Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan en kısa nakliye rotası ve büyük ticari potansiyellerden biri olarak görüyor” diyor.- 7 Rusya bölgenin askeri gücünü ise artırıyor. Rotanın nerdeyse tamamı S-400 koruması altında. Bu ise Avrupa Birliği’ni hazırlıklı olmaya itiyor. NATO kuzey Norveç sahillerinde tatbikat gerçekleştiriyor ve bölgede operasyonel deneyim kazanmaya çalışıyor.
Rotanın değişmesiyle Süveyş Kanalı’nın önemi azalacak gibi görünüyor. Rusya Avrupa’ya ulaşmak için bu yolu kullanmakta yetkinleşirse Karadeniz’in dolayısıyla İstanbul Boğazı’nın jeopolitik önemi de etkilenebilir. Çin ise bu yolla Avrupa pazarına daha kolay erişebilir. Çin ve Rusya bölgede hidrokarbon kaynağı arayışlarını artırdılar. Çünkü bölge eyalet büyüklüklerinde petrol yataklarına sahip. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin küresel ısınmaya insan faaliyetlerinin neden olduğunu reddediyor. Küresel ısınmanın enerji ihtiyaçlarını azaltacağını düşünüyor. Fakat geçtiğimiz eylül ayında Paris İklim Anlaşması’nı kabul ettiler.
Tartışma
Küresel Karbon Projesi’nin 2018 raporuna göre Çin en çok karbon salınımı yapan ülke
konumunda. İlk sırada gelmesinin nedeni dev endüstrisinin yanı sıra enerji kaynağı olarak ağırlıklı kömür ve petrol kullanması. Ardından ABD, Hindistan ve Rusya geliyor.
-Rusya krizi fırsata çevirmek için önlemleri geciktirebilir mi?
-Çin Sibirya’yı yeni yayılma alanı olarak mı kullanacak?
-NSR geleneksel deniz yolu kullanımını nasıl etkileyecek?
-Rusya’nın önemli gıda tedarikçisi ve Karadeniz üzerinden ticaretinin kontrol noktası Türkiye değişen koşullardan nasıl etkilenecek?
Yasin Kazık
1Dan Lamothe, In a changing Arctic, a lone Coast Guard icebreaker maneuvers through ice and geopolitics, The Washington Post, Yayınlanma Tarihi: 04.09.2017 https://www.washingtonpost.com/world/national- security/in-a-changing-arctic-a-lone-coast-guard-icebreaker-maneuvers-through-ice-and- geopolitics/2017/09/03/dfad84d4-7d12-11e7-9d08-b79f191668ed_story.html
2 Nastassia Astrasheuskaya ve Henry Foy, Polar powers: Russia’s bid for supremacy in the Arctic Ocean Financial Times, Yayınlanma Tarihi 28.04.2019 https://www.ft.com/content/2fa82760-5c4a-11e9-939a- 341f5ada9d40
3 Alp Kırıkkanat, Kutuplarda Buzkıran Rekabeti, Yayınlanma Tarihi: 16.02.2018
https://www.7deniz.net/mobil.php?islem=yazarlarimiz&altislem=detay&id=77
4 Dan Lamothe, In a changing Arctic; a lone Coast Guard icebreaker maneuvers through ice and geopolitics, The Washington Post, Yayınlanma Tarihi: 04.09.2017 https://www.washingtonpost.com/world/national- security/in-a-changing-arctic-a-lone-coast-guard-icebreaker-maneuvers-through-ice-and- geopolitics/2017/09/03/dfad84d4-7d12-11e7-9d08-b79f191668ed_story.html
5 Abrahm Lustgarten, How Russia Wins The Climate Crisis, The New York Times Magazine, Yayınlanma Tarihi: 16.12.2020 https://www.nytimes.com/interactive/2020/12/16/magazine/russia-climate-migration-crisis.html
6 Audrey Payne, Ocean waves in November—in the Arctic, National Snow and Ice Data Center, Yayınlanma Tarihi 04.11.2020
https://nsidc.org/arcticseaicenews/2020/11/blue-waves-in-november-in-the-arctic/
7 Nastassia Astrasheuskaya ve Henry Foy, Polar powers: Russia’s bid for supremacy in the Arctic Ocean Financial Times, Yayınlanma Tarihi 28.04.2019 https://www.ft.com/content/2fa82760-5c4a-11e9-939a- 341f5ada9d40
8 Nastassia Astrasheuskaya ve Henry Foy, Polar powers: Russia’s bid for supremacy in the Arctic Ocean Financial Times, Yayınlanma Tarihi 28.04.2019 https://www.ft.com/content/2fa82760-5c4a-11e9-939a- 341f5ada9d40
